Zothlifim Logo
Loading ...

(Hei hi Khampat Hosting-in Essay inziahsiak a buatsaiha lawmman pakhatna dawngtu a ni)

Tun hma kum sang tam tak kal tawh atang a mihring nun  leh khawsak dan chanchin a ngaihnawm em em mai chu kan hmasawn dan chanchin hi a ni. Mihring, ram leh khawpui hmasawnna hi mithiam tam tak ten zirin an hun leh tha  tam tak an seng a. Thenkhat hmasawn chak tak tak an awm  lain  hnungtawlh mek an awm bawk. History kan chhiar chuan hmasang khawpui ropui tak tak Harappante, Mohenjodaro te,  Nineve te, Babylon te chu thawnthu leh an sulhnu te bak hmuh tur a awm tawh lo. Chutihlaiin Khawpui upa tak tak Damasca te, Jericho,  Atheni te erawh chu tun thlengin an ropuina la chhawm zelin khawpui pawimawh a la ni ta zel a. Historian ropui leh hmingthang Arnold Toynbee chuan tun hma cilization ropui tak tak tluk sawpna chhan tam ber chu pawnlam  mite beihna niloin an mahni chhunglam a tang a inbeihna leh an rilru puthmang diklo(moral corruption) vang a nih thu a sawi a. Tun tum hian Serchhip khaw hmathlir leh kan dinhmun te kan tarlang dawn a ni.

Serchhip khua hi Mizoram district headquarter pariat zing a pakhat, kum 1997-ah district headquarter dinhmun hi pek a ni a.Tun a Serchhip hmun a awmhmun kan benbelna nikhua a la rei loh ang aiin hmasawnna  a kal chak hle. Mizoram khawdang Golden Jubilee champhaphak thlen hma a district headquarter dinhmuna hlan kai an la awm lo! Tun kum sawmnga chhunglek hian Serchhip hian fahrin manhla tak tak; sorkar hnathawk chhuanawm tak tak officerte, zirtirtute, leh sorkar hnahniam zawk thawkte pawh,Infiamna lam a mi chhuanawm tak tak te, politiciante, tlawmngai pawl hruaitute a hring chhuak tawh a, hetiang mi te leh kawnghrang hrang a mihlawhtling tur Serchhip hian hrin tumin a vei mek bawk.

Mizoramah hian hmasawnna chaktakin a kal mek a, kum 2000 hnu lamah hian hmasawnna a kal chak leh zual!Chumi hmasawnna chuan Serchhip khua pawh kalpuiin  dinhmun duhawm leh zual neih tumin ke a chhep mek a .Kum sawmnga kalta chu thu dang nise, kum sawmhnih liamta kan dinhmun leh tun a dinhmun khaikhin pawhin hmasawnna duhawmtak Serchhip khua hian a nei a, Chung  hmasawnna kan neih zingah chuan kan In leh lo, lo changtlung mek te,sorkar building thar leh mawi tak tak kan neih belhte, Kan nunphung leh hawiher inthlak danglam ta te hi hmuhtheih langsar pawl chu a ni awm e. Heng hmasawnna duhawm tak tak kan neihte hi khawvel changkanna in a hrinte, sorkar hmalakna hrang hrang avang leh Serchhip khawchhung a cheng mihring ten a Pathian malsawmna kan dawn leh kan taimakna avang a ni tiin kan sawi thei ang.

Heng hmasawnna duhawm tak tak kan sawi lai mek hian, District headquarter pariat te dinhmun hi nguntakin han zir i la, a hnufual pawl kan la  ni tih hi sawi hrehawm, sawi loh theih lo a ni lawi si.  A district ang pawhin kan district hi district te pawl ,mihring tlemna kan nih avangin sorkar policy thenkhat tihhlawhtlinna lamah India ram pumhuapte pawhin percentage han sang viau thin mah ila, hmasawnna hmelhmang leh ruhrel indin kan neihah te district headquarter dangte hian min nau en tlat mai a.Tun tum hian engtinnge Serchhip khua hian tun ai a,hmasawnna duhawm zawk kan neih ang a,hmasawnna in tlansiakna mualah hian kawl ek thaiah ni tawh lo a, district headquarter dangte tan pawh a ‘vauchher’ kan nih zawk theih dan tur te kan thlir ho dawn a ni.

A hmasa berah chuan hmasawna chak zawk nei tur chuan he Serchhip khua mipuite rilru sukthlek (Value system) hi siam that phawt a ngai a, hmuhtheih leh khawihtheih hmasawnna leh changkanna(physical development) hi rilru lam hmasawna (moral development) atang a lo par chhuak a ni tih kan hriat a tha awm e.Moral development nei hmasa lo a physical development neih hian a chhung a cheng mihringte nun nasa takin a ei chhe theiin hmasawnna hlamzuih a hring zawk fo thin.America ram a lo cheng hmasa Red Indian ho chu America sorkarin humhalhin duhsakna tinrengin a vur a,amaherawhchu an rilru puthmangah hmasawnna hmuhtur a awm loh avangin tun thlengin an changkang thei tak tak chuang der lo.Serchhip khawchhung hmasawnna  atan pawh hian sum leh pai tam tak,tun a kan hmuh let sawm pawh hi lo lut mahse, moral development kan neih si loh chuan awmze neiin hmasawnna a kal lo ang a, hnam,khua leh chhungkaw boral mang vekna kawngka kan hawng zau mai a ni ang. Tun dinhmun a a bikin thangtharnten a kan mamawh em em mai chu Taimakna leh Rualelna hi a ni.Kan nu leh paten tun dinhmun a min chuan chhuahpui theih nan hian an tha leh zung,thlan leh thisen tam tak an lo  luan ral tir tawh a,chung  an thawhrimna avang chuan Serchhip khua pawh hian tun dinhmun hi kan chuangchhuak thei a ni a,mahse heng  an thawh rimna zar zova,nawmsakna kan neihte hian taimakna aiin thatchhiatna,thawhrimna aiin nuam tawlna lamah min hnuk lut mek niin a lang a, tan kan lak a ngai. Serchhip khaw hming tithangtu Mat phai kawngah te  leh hnathawhna hmun tamtakah hian atam zawk chu thalaite niloin nu leh pa te hmel niin, thalai kan hmuh thenkhatte pawh khawchhak lam unaute leh kan state pawn lam mite an ni fur mai. Kan thalai tamtak lehkhathiam leh lehkhathiamloten kut hnathawh kan hreh a, chhungte thawhchhuahsa a in penparh kan tum reng chuan kan hmakhua a eng teh chiam lo.Heng kan sawi a vang hian Serchhip thalaite hi kan thatchhe zawrkawi em em e tihna erawh a ni lo.Hlawhtlingna hmutham erawh chuan kan taima lo a,kan nihna hi kan pawmngam a ngai.

Serchhip khaw chhung mite hian kan awmna a zirlo a ni mai thei ,a nawlpuiin kan khawhmuh a zau lem lo a,rualawhna chang kan hre vak lo.Tlemlai deuh phei kha chuan thalai zingah lehkha zir bansan intihhmuhte kha kan ching rauh a,intihhmuh chi loh tak a ni.Mahni khua a nuam ti em emin kan phai hnah hriam ve viau ngawt a ni ber,rualelna sang zawk neiturin harsatna hrang hrang tawh inhuam i la, hmundangah lehkha zirten, hnathawk te pawh hian i chhuak harh teh ang u. Phailam chu sawi loh Mizoram University ah leh Aizawl college lianah te hian Champhai, Kolosib, Lunglei leh kan khawtlukpui a kan ngaih khawdang, intihbuaini khua leh  zirlai inthlanah te hlauawm tham  zirlai an awm deuh reng a, an khuaah zirlai an tlem a niang ti dawn ila, Serchhip College enrollment let deuh thaw an collegeah zirlai an nei reng bawk. Heng han en hian Serchhip zirlaite hian zirna hi kan la thutak tawk lo deuh a ni maw le tih zawhna  in zawh a awl thin. Education is all-round development an tih angin thalaite hian zirna kan uar leh zual  a pawimawh tak zet a ni. India ramin independence a sual lai leh mahni a roa inrelhran tantirh a hmasawnna chi tuhtu miropui tak tak Pu Gandhi-a te,Pu Nehru-a te,Dr.S.Radhakrishnate ,  Pu Vergesh Kurein-a te thleng khan hmun dang a thiamna zir a harsatna tamtak paltlang an ni hlawm. Heng mi chhuanawm tak tak te hian ramdang a an thil tawn leh hriatte sengkhawmin a chi an mahni ramah an rawn tuh a, chu an thiamna chi tiak rah chhuah chu tunah pawh hian India mipui te hian kan seng mek a ni. Serchhip thalai chak leh viak tha tak tak te hi rualelna leh rualawhna neiturin hmun hla zawk leh changkang zawkte hi tun ai a nasa leh tangkai zawk a daidar  i han tum ve teh ang u.

Hmasawna hnuk pawimawh tak ,hmasawnna chungchang kan sawi a sawi loh theih loh chu kan ram inrelbawlna kalphung hi a ni. Politics hmelhmang hi hmelhriat  a, bihchian a, politics kalphung dik zawh tur a mipuite hian kan rilru put zia kan siamthat a ngai. Serchhip khua in politics kan hmelhriat dan hi a fuh chiah lo a ni awm mang e aw tih theih a ni. Kan politics boruak chhaih dan hi thingtlang lehzual zawk politics ball chhaih awm tawk hi kan chhaih fo mai.A  mimirin politics kan hmuh dan ni a lang chu ‘Rangva dawnna, Culvert leh retaining wall pahnih-khat siamna contract hmuhna leh fate sorkar hna lian vaklo leh MR a thunluhna hmanraw tangkai ve tak pakhat niin kan hmelhriat a, Mizoram khawpui dangte politics khuangben rual a lam tawk ah kan inngai deuh em ni aw tih theih a ni. Political party hrang hrangte lal inchuh thawmte, tawngkam feikibara na tak tak a an in do dante kan hria a, hmunpui lamah chuan heng an in beihna avang hian  thenawm te kan do va, kan thawk  ho thei loin, khawtlang kan in lungrualloin mi dang thiltha tih kan infaksakin kan inchawimawi thiam lo fo! Aizawl politician ho politics sawrfe , a ekchhia hi politics awmdan tur emaw kan ti niin a lang. He rilru hi khawpui dang tam tak chuan an hransan mek. Chumi hmanrua a tan a an hman langsar berchu Politics hi ram leh khawtlang innghahna a ni a,a neitu khawtlang ta a ni tiin, an aiawh tur ram rorelna atan a ding tur pawh mikhual niloin an mahni zing a mi ngei an an aiawh MLA an  thlang hram thin. Keini in kan ai a hnuai fe a kan dah Takam/chakma ho te chuan, chu rilru chu kum 40 liamta a tang khan an nei daih tawh. Political party tina a meizang hlaptu, thutlukna siamtuah pawh hian Serchhip khaw tuiliak sawi tham kan  awm lo. Serchhip khua hi kan ta a ni a, Mizoram pawh kan ram a ni , politics lam a  tuimi kan neih te pawh Serchhipah tawp mai lovin hmunpui lamah te inhnim lutin mipuite hian party bil sawi lovin hengah  hian tangrualin kan khaw mite hi i vawrh hlawm ang u.

Mizoram a khaw lian pawh nilo, In zanga zaruk vel khua, Biate khua hi an entawn tlak khawp mai. Aizawl a pawl hrang hrang Political Party, NGO, Chanchinbumi,leh kohhran te khu han en i la, Biate khawchhuak khu an awm nawk zel mai  pawh nilovin a meizang hlaptuah an tang fer fur mai. An khawchhuak, MLA engemawzat an nei tawh bawk bakah MP thlengin an nei tawh. Hei hi a chhan pakhat chu tanrual hunah party, kohhran leh mimal aiin an khawtlang an ngaihtuah hmasa a, dam leh tlangkhatah, thih leh ruam khatah tih rilru  an put  thin rah a ni kan ti thei ang. Ka tawng an huatthu su-ah an ni ang khaw tiain hetiang a Mizoram an al thei a nih chuan Serchhip khua, District headquarter thuthmun meuh chuan rualelna nasa zawk leh tanrualna nasa tak nei la, Mizoram chu kan va thunun nasa thei dawn rua em!

Khaw hmasawn leh changkang kan sawi te hi  ei leh bar zawnna kawng a an hmasawnnaah  teh hmasak an ni thinin, an buk a khin fo.Serchhip khua hian hmasawnna kan neih theih nan chuan kan ei leh bar( economy) dinhmun kan tih san hmasak a pawimawh khawp mai. Chumi hmasawnna chu taimakna  leh thlantui  leh remhriatna a lei chhuah a ngai a ni. Serchhip khua hi khaw taima a sawi kan ni thin a, kuthnathawh hlawh atang a in leh lo chhuanawm tak tak din te hi hmuh a nuam thin. Amaherawhchu heng kan taimakna a bik takin loneih a ei zawng zingah tunlai thiamna (modern agro-technology) hmang tangkai kan tam rih lo khawp mai.Chuvang chuan kan taimak rah hi kan la tel tawk lo niin a lang. Sorkar pawhin heng technology thar ber berte hi  kan banphakin min chhawp tam tawk lo. Tun a System of Rice Intensification(SRI) hmang a buh thar tam dan technology te hian kan zawlpui hlutna a tih pun ngei beiseina nen i lo thlir phawt ang. Kan leilet hmun tha tak kum chanve chhung chauh kan hmang te hi thil uihawm lutuk a ni. Vairam lamah chuan kum khatah vawi hnih buh an chin bakah chumi kar hunah thlai dang hriaklam chi te an ching leh a,awlen an nei hman lo.  Thlai chinloh hun chhung kan ngah lutukte hi tih tawi a,thlaidang chintheih ngaihtuah,loneitute tan chuan a duhawm ngawt mai. Chumi tipuitling tur chuan sorkar a chet a ngai a,Zawl atang a Feet hnih vel a thuk ,  Mat lui luang ral mai mai kan phai zawlten thal a an chhawr thei lo hi a pawi a, he harsatna chingfel tur hian sorkar hian matlui Irrigation project liantham a buatsaih vat a ngai a ni. Zikhlum kan thar pawh hi a la tam tawk lo.Chhethei lo a dah dan technology zir leh hman ngai khawp a nawrtu  zikhlum kan la thar lo ti te pawhin kan sawi thei ang, Zikhlum leh antam thar chhuahah kan hming a thang viau a, Serchhip bazarah ngei pawh a thar vanglai a a la to dan ngaihtuah hian kan la thar hnem tawk lo tih a chiang reng mai. Indian Look east policy hi nakin lawkah puitlin a ni dawn a, Kan kawtchhuah pawh he policy hian a kaiher dawnin khawchhak lam nen awlsam takin kan indawr dawn ni pawhin a lang a, chutiang hun a thar chhuah tham thlai tharchhuak tur pawhin kan loneimi te an in buatsaih a ngai hle. Thalai lehkha zirlai pawhin he policy hlawkna tel theitur hian kan ram neihte hman tangtangkai dan kawng dap a, chumi lam hawi zirna lamahte kan insawr bing a hun tak zet a ni.

Khawvel tukverh a kan dah chhuah chuan infiamna hian a bu zawl pawimawh tak a luah a,Hriselna leh insawizawina mai niloin sumdawnna  leh eizawnna pawimawh tak pakhat a ni tawh  a. Mizoram pawhin he eizawnna kawng thar hi zawh tanin dinchhuahpui nan  a hmang an tam tawh mai. Mizoin a infiamna kan ngaihhlut bik Football, volleyball, Badminton, Table Tenis leh infiamna dangah hian Serchhip khua hi a hnufum bik kan ni ngai lo. Badminton-ah phei chuan zoram hriat khawpin kan lar.Amaherawhchu tun a kan dinhmun en hi chuan tan lak kan ngai hle. Mizoram football players tha fuan khawmna Mizoram Premier League(MPL) ah Serchhip tlangval ball pet hmuhtur an vang hle. Champhai, Lunglei ,Kolosib khaw hming erawh commentator ten an lam zing hle. Thalai ten tih tak takna nen a infiamna lipui a kan inchiah  tak taka ngai a ni tih he MPL hian a tarlang. Sorkar chuan cheng tam tak sengin Sport stadium min sak sak mek a,  he stadium hian infiammi hlawhtling tak tak a chherchhuah theih nan thalaite kan inbuatsaih a, zu leh ruihhlo,zuk leh hmuam lam bansan   a ngai khawp mai. Badminton hi kan khaw ti ropuitu game ni si hian khawtlang hian kan ngaipawimawh lo mah mah em aw a tih theih.Khawdangah chuan vengtin deuh thawin badminton court/indoor stadium changtlung tak an nei deuh vek a. Serchhipah erawh chuan Badminton khel thinte an chep thin hle.Vengtin hian indoor stadium hi neih tum i la, chutah chuan badminton court leh Table tenis board dah nise   thalai te a ti phur anga,mizo ruangam in a tlin ber hetiang gameah hian thang kan chhuah theih a rinawm. Tin, infiamna hi mihring hriselna atan a thil tul tawpkhawk a nih avangin eizawnna atan a  hman tum kher lo taksa leh rilru hrisel neih tum mihring tan chuan heng infiamna khelh thin hi a tangkai a, kan khawtlang hruaitute pawhin Aizawlte, Lawngtlai, Lunglei leh hmundangah te ‘engtin nge vengtin deuh thawin hetiang hmun hi an neih theih? ’ tih zir chiangin hmala se a va tha dawn em. Infiamna decipline dang a bikin contact games heng  boxing, Judo,wresling leh a dangah te pawh hian kan duai lo,tan i la sauh sauh ang u.

Kan khaw hmasawnna ruhrel indin chho mek kan neih te hi sorkarin chak zawk a hna a thawh theih nan theihtawp chhuah a sorkar kan puih a ngai a, Contractor hlemhle deuh, a nih dan tur a thawk  thin lo te venpui hi kan tihtur pawimawh tak a ni.Tlemlai deuh a hemi kawng a Sub Headquarter YMA hmalakna te kha a chhuanawmin kha hmalakna kha zoram mipuite, chanchimbu hmang a hrilh an ni a, khawdang tihmuhtuah tang zel thei i la, a lawmawm ngawt ang. Hmasawnna ruhrel thawh kawng  a engkim a sul sutu chu district Bawrhsap hi a ni awm e. Serchhip hian 1997 atang khan Bawrhsap engemawzatin min awp tawh a, heng kan Bawrhsapte hnathawh atang hian tunge Serchhip khua hmangaih a tihtak zet a, thahnemngai a hna thawk tih pawh a hriat theih awm e. Chuvang chuan Bawrhsap remhria leh chak kan neih theih nan khua leh tui te pawhin kan finchhuah fo a tul a ni.Bawrhsap mai bakah sorkar Department hrang hrangin hma an laknaah sorkar hotute tawiawm thiam hian hmasawnna kawngah kori a tu em em a ni. Tanin rip chhung a tang ang mai a eitur leh tihtur pek nghak a ekcheh thut reng hi thil awl tak mai a ni a, khualehtui tha chuan engte hi nge sorkar hmalakna ni a, engtinnge kan dawn thlengah sorkar programme te hi kan luan luh tir ang tih thlithlai peih hi a pawimawh. A bik takin kan thlan lal Village council te hian hei hi hria se,State sorkar leh central sorkar deparment hrang hrang a scheme tha tak tak haichhuahtur awm te hi zawn peih a mithiamte rawn peih a pawimawh khawp mai.

British sorkar in India ram a awplai a a thil hlauh ber chu india mite hi an inthurual ang a, an inpumkhat chuan kan hneh lo mai ang tiin india ram a hnam hrang hrang leh sakhaw hrang hrang karah inngeihlohna hem thlakin divide and rule policy a kalpui thin a. An hlawhtling viau reng a ni. Serchhip khua pawh hi veng bil te te emaw, Kohhran bil te te a kan in pin hran chuan emaw  nih loh leh, Serchhip, New Serchhip  leh Chhiahtlang a hran hran a kan in hawr chuan inpumkhatna leh lungrualna a awm lo ang a, ‘vangkhaw sawngnawi’ tih hi kan chan tur a ni dawn a ni. Mizoram a khaw hmasawn chakber leh changkang ber ni turin a chhung a chengte hian ‘Hmangaihna hruivuanin, Thinlung hmunkhat pu in’ tih kha hlapui berah i nei ang u.


Warning: Undefined variable $post in /home/lahj9ae7in9c/public_html/wp-content/themes/newsup/inc/ansar/hooks/hook-index-main.php on line 117