Zothlifim Logo
Loading ...

Tunlai hi khuai bu lâk hun chho a ni a, pi leh pu a\anga khuaibu la \hin kan ni a, pi leh pu-te hunlai pawh khan khâm sang leh khawkrawk tak tak karah, harsa takin khuaibu an lo la \hin a. Kha nunphung kha tun thleng hian kan la chhawm zui zel niin a hriat a. Tun hnaiah phei chuan khuai no ei hi kan intihhmuh thar ni-te pawhin a lang a, hei vang hian khuaibu lâk tur neihte, khuaibu lâk leh khuaino ei tur neite hian intihtheihna atante kan hmang uar thar deuh ni pawhin a hriat a ni.
Khuai hi khawvelah hian chi hrang 25,000 chuang a awm niin zir mite chuan an sawi a, hengte hi a thlah chi hran (genera) 4000 velah \hen lehin, heta \ang hian chhungkaw (families) 9-ah an \hen leh a, Mizo-te chuan a zu nei chi leh neilo chi-ah kan thliar hrang deuh tawp a, a zu nei chi chu a zû leh a bâlte kan eiin kan hmang \angkai a, a zu neilo chi chu a note kan ei deuh ber a. Khawi zu nei chi hi chu kan khawi \hin a, kan khawi zingah chuan khawivah leh khuaite hi kan khawi nasat ber an ni a, khuai khawi zingah mahni ei khawp bakah hralh tham thar chhuakte pawh kan awm nual a, khawi zu hi chaw \ha leh damdawiah kan hmang nasa hle a ni.
Chutihlaiin a zu neilo chi hi chu kan khawi ngai meuhlo a, ramhnuaiah a bû kan zawng a, kan la \hin a, \henkhat phei chuan mi zawn hmuh sa to tak takin an leisak a, heng khuaibu-a a no awmte hi la chhuakin an ei \hin a, \henkhatin heng khuai no-te hi an zuar bawk. Khuai lâk hun lai chuan bazarah pawh khuaino zuar hmuh tur an awm deuh reng a, a to thei hle a ni.
Khuaino ei tur la tur chuan Khuaibu-a khuai puitling sa engemawzat tihhlum tel a ngai a, khuaibu pakhat kan lak avanga khuai kan tihhlum zat ngaihtuah chuan kan rama khuaite hi a tlêm telh telh dawn tih chu thil chiang sa a ni. Hmanlai ngaihtuah chuan tun dinhmunah pawh nasa takin kan rama khuai awmzat hi a tlahniam tawh tih a chiang a. Chumi tichiangtu pakhat chu, khaw hrang hrang hian kan khaw ram chhungah tunhma a\anga khuai awm duhna hmun bik kan nei nual hlawm a, khaw \henkhat phei chuan ‘Khuai Khâm’ tih hming puttir khawpa khuai awm kumhlunna hmunte an nei a, heng khuai awm kumhlun \hinna tam takah hian tun dinhmunah chuan khuai kai an awm ngai ta mang lo; hei hian kan ramah khuai (polulation) a tlem telh telh tih chu a tilang chiang viau a ni.
Hetianga kan rama khuai a tlêm telh telh a nih chuan ram \henkhatin an rama khuai a tlêm tak avanga harsatna an tawh tam tak hmachhawn tur kan nei ve dawn a. Khuai a tlêm telh telh chuan khuaino ei tur a vâng telh telh dawn a ni ngawt lova, chaw\haa kan hman khawi zu ei tur kan thar chhuak tlêm dawn a ni ngawt lo. Chu aia thûk chuan mihringte hian harsatna leh tawrhna kan hmachhawn thei dawn tih hi kan hriat a \ul ta khawp mai.
Mithiamte zirchiannaah chuan khawvela kan thlai chin (crop) za-a 30 leh khawvela thil \o zawng zawng za-a 90-te hian inthlah chhawnna turin cross-pollination (pangpar/thlai pakhat a\anga pangpar/thlai danga a chi inbuak tawna inthlahchawnna) an mamawh a, chumi tur chuan khuai hian hna \angkai tak an thawk \hin a ni. Khuaite hian pangpar-a a pa chi kha pu chhuakin, pangpar zu dawt tur zawnga an thlawh kual pahin pangpar danga a nu chi-ah khan a pa chi an put kha an va hnutchhiah a, hei vang hian thei leh thlai tam takin rah an chhuah theih phah a, thil \o engemawzat-in chi thar an siam theih phah \hin a. Hetiang hian kumtinin khuaite hian thei leh thlai rah chhuah tur tam tak a siam a, kan environment chhe nasa lutuk tur hi khuaite hian an tung ding ti ila kan sawi sual lutuk awm love. Khuaite hi bo zo ta vek se chuan khawvel mipui tluklehdingawn 7.7-te hian ei tur kan tlachham nasa hle dawn a ni.
Mihringte ei tur thlai leh thei rahte thar chhuahna atan maiin khuaite hian hna an thawk lova, anmahni avang hian khawvela thil \o tam tak chi mang mai tur an vêng reng a, ramhnuaia thingkung lian tak takte leh hnim tereuhte tam takte hi khuai avanga lo awm an ni hlawm a, heng thing kung lian tak takte leh hnim tam takte hi mihringten kan hman \angkai bakah nungcha dangte pawhin chaw zawnna atante, bu cheh nante an hmang \angkai hle a, chuvangin khuaite hian ecosystem-ah pawimawhna thûk tak an nei a, khawvel tana an hnathawh hi a \angkai takzet a ni.
Hetiang khawpa hna \angkai thawktu a nih avang hian kan rama khuaite hi kan humhalh a \ul takzet a, Khuaibu lâk chauh hi khuai tirêmna a ni ngawt lova. Kan huan leh lo-a kan hman \angkai tak, rannung thahna hlo (pesticide) leh hlo tûr \henkhatte hi khuai suattu lian tak niin mithiamte chuan an sawi a, chuvangin heng thil kan hman kawngah pawh hian kan fimkhur pawh a \ul ta hle a ni.
China-a Sichuan Province-a Hanyuan county chu ‘World pear’s capital’ tih khawpa pear thar chhuak nasa an ni a, mahse pesticide an hman chuan awihawm loh khawpa nasaa khuai a tihrêm tak avangin an pear thar chhuah kawngah harsatna an tawk ta a, hei vang hian mihring kut hmangin pear pâr-a a pa chi chu a nu chi nena tihbelhbawm hna an thawh a ngaih phah ta a, khuai rêm avanga an pear rah thar chhuak tura mihring tha an sên belh hi a turu hle a ni.
Tun ang renga kan ram khuaite kan dim loh chuan hetiang dinhmun hi la tawng ve thei kan ni a, chutiang dinhmuna kan din lohna tur chuan tuna harsatna kan tawh theih kan hriat rual hian, kan harsatna tawh theih laka lo invênlawk nachang hriat mai hi a finthlak hle ang.
No more bees, no more pollination, no more plants, no more animals, no more man. – Albert Einstein