Zothlifim Logo
Loading ...

Kuhva tawlh chung-changa hma la turin Van-ramchhuangi (Ruatfela Nu) chuan India Prime minister leh Mizoram chief minister hnenah memorandum a thehlut a, nimin khan Chief Minister Zoramthanga chuan Vanramchhuangi hi koin, hemi chungchang hi a sawipui a, vawiin hian emergency meeting a ko nghal dawn tih a lo hrilh a, hemi hnu hian Vanramchhuangi chuan Aizawl Press Club-ah hemi chungchang hi a chipchiarin thuthar lakhawmtute a sawipui nghal a ni.

Vanramchhuangin memorandum a thehluhah chuan Indonesia, Vietnam leh Thailand vel atanga Myanmar leh Mizoram kaltlanga kuhva rah, India-a tawlh luh chu dan phal loha ramri kana sumdawn-na (smuggling) a nih thu leh, kuhva rah tawlhtute pawh dan phal loha ramri kal kana sumdawng (smuggler) an ni tih a tarlang a, dan phal loha sumdawnna kawnga Mizoram hman a ni chu India leh khawvela kan mualphopui bakah nghawng ṭha lo tak tak a nei tih tarlangin, Ṭiau lui an rawn kaipui atangin thamna nen Assam state a thleng a, hei hian nghawng ṭha lo tak tak a hring chhuak tih sawiin, Hachhek bial kuhva chingtuten kum 15 chhung zet kumtin cheng vbc. 10 chuang an lei chhuah ziah ṭhin chu kuminah chuan leitu tur an lo la kal lo a, an mangang tawh tih a tarlang a, kuhva phurh leh dahsawn vel thawktute chuan awlsam taka sum tam tak an hlawhchhuah avangin mihring nun leh rilru lam a nghawng a, enforcement lam – Assam Rifles, Mizoram police leh Central Custom-te chu an inthlahdah a, mipuiten thamna la turah ngaiin, dan kengkawhtute rintawk lohna lian tak a siam tih a sawi a, zirlaite zingah Zoram tan ṭangkai tura thiam zirna puak chhuah tum aiin, an thinlungah hausak thut duhna a intuh tih a tarlang bawk.

Mizoram hmun tinah kuhva phurh kawng ruk leh kuhva chhek khawlna, godown sakna laih a ni nasa hle a, hei hian lui kawrte a tichhe nasa a, Champhai district phei chu- FSI report-a a lan danin Mizorama ramngaw chereu chak berna district a ni tih a tarlang a, kuhva smuggling hlawk uchuak takin a nghawng khua leh district-ah chuan kuhva smuggler-te hnuaia inhlawh ni lo, hna dang thawk duh an vang a, kuhva kal loh lai pawhin hna dang an thawk peih tawh lo a, hei hian economic a nghawng tih a sawi a, Kuhva smuggling hlawk uchuak vanga in hmun lo ram a to chak a, Champhai district khawpui chauh a nghawng lo a, Aizawl khawpui leh Mizoram pum a nghawng tawh a. Dawr luah man to lutuk avangin dawrkai tam takin an dawr an kai chhunzawm thei lo a, in neih ve tumten in hmun an lei zo tawh lo tih a tarlang bawk a, Zokhawthar chhehvela buh hmun/Ṭiau phai leilet zawl leh Champhai leilet buh chinna hmunah te kuhva smuggler ten kuhva rah chhekna/ godown lian pui pui tam tak an sa a, heng hian mi tam tak rilruah hmasawnna dik leh daih rei (sustainable development) aiin, dan phal loha sumdawna hausak thut duhna a thlen a, Agriculture leh Horticulture lama hmasawnna pawh a ti ṭhuanawp nasa hle a. Buh leh bal, thlai hnah leh rah thar chhuah kawngah state dang kan el theih loh phah dawn tih a tarlang bawk.

Ramdang kuhva, Mizoram thar anga Country of Origin Certificate pek chu a dik lo tih pawh sawiin, hei hi titawpa revenue kan duh a nih chuan dan anga lakluhna zawn tur a ni a ti a, Mizoram thar ni loa GST lak chu dawta thil tih a ni tih a tarlang bawk.

Karnataka kuhva ching inzawmkhawm pawlin Indonesia leh Thailand kuhva leh Vietnam thinghmarcha thar chhuah, dan loa India rama lak luhin an thil thar chhuah hralh kawngah harsatna a siam vangin, kuhva leh thingmarcha smuggling titawp turin Ministry of Home Affairs, Govt of India a lo ngen tawh a. Loneitute ngenna ngaipawimawhin MHA chuan 13/11/2019 khan Mizoram leh Manipur Chief Secretary te lehkha thawnin khawchhak atanga dan loa kuhva leh thinghmarcha lo lut dang turin a lo hriattir tawh tih pawh a tarlang a, Karnataka lo neitu ten MHA ah kuhva smuggling titawp tura an ngen aia nasain, Mizoram khawthlang lam, Hachhek biala a loneitu/kuhva chingtute pawhin an kuhva thar chhuah an hralh leh theih nana sawrkar chu hmalak sak tura an ngenna au aw, media hrang hranga langte chu Chief Minister chuan a ngaih-thah loh a beisei thu a tarlang bawk.

MEMORUNDUM OF ILLEGAL IMPORT OF BETEL NUT & TRANSPORTATION INSIDE MIZORAM

To,
The Honourable Chief Minister
Government of Mizoram
Aizawl.

Subject: Kuhva Smuggling vanga Mizoram leh Hachhek biala kuhva chingtute harsatna tawh chungchang hmala tura ngenna

Ka pu,

Indonesia, Vietnam leh Thailand vel atanga Myanmar leh Mizoram kaltlanga kuhva rah, India-a tawlh luh hi dan phal loha ramri kana sumdawnna (smuggling) a ni a. Kuhva rah tawlhtute pawh dan phal loha ramri kal kana sumdawng (smuggler) an ni. He kuhva smuggling hian a tha lo zawngin Mizoram a nghawng mek a. Mizoram a nghawng chhiatzia sawi sen a ni lo. A pawi ber chu- khawchhak kuhva smuggling-in khawthlang lam, Hachhek biala kuhva chingtute a kangkai ta hi a ni.
Chuvangin Mizoramin kuhva smuggling vanga kan tawrhna ka rawn tarlante ngun taka ngaihtuah a, hma la nghal ngei turin ka ngen a che.

  1. Kuhva (Betel nut) smuggling a nih dan

i) Kuhva (Betel nut) hi Custom Basic Import duty chu 100% a ni tawp a. Social Welfare Surcharge (SWS) a awm lo a. IGST erawh 5% chhut tel a ngai. A vaiin 105% chawi a
ngai tihna a ni.

ii) Kuva bik hi Association of South East Asian Nations (ASEAN) hnuaiah Free Trade Area (FTA) in a huam lo a. Basic Custom Duty chu 100% a ni thuai a. South Asia Free Trade Agreement (SAFTA)

ah erawh 8% Total Basic Customs Duty atangin exempt a ni a. Chu mi awmzia chu- SAARC ram atanga kuhva lak luh dawn chuan 92% duty+IGST pek a ngai tihna a ni.
iii) India leh Myanmar tela khawvela Least Develop Countries (LDC) te inremna dungzui chuan Duty Free Tariff Preference (DFTP) hnuaiah kuhva bik hi 60% Exempted a ni a. A awmzia chu, Basic Customs Duty chu 100-60=40% chawi a ngai tihna a ni.

iv) Kuhva bikah Central Board of Indirect Tax & Customs (CBIC) notification hnuhnung ber, 29/10/2021 angin kuhva bika tariff rate chu 5252 USD per metric tone a ni a. He mi awmzia chu tunah Myanmar a\angin kuhva la lut dawn ila: Duty chhutna turin 5252 ÷ 1000×72.55= Rs. 396.78 tihna a ni. Kuhva rah hi a hmunah eng anga tlawm pawhin emaw manlo pawhin rut ila, Kg 1-ah Rs. 396.78 man anga chhut a ngai tihna a ni. (CBIC) hian kar hnih dan zelah rate hi notification a tichhuak thin.

v) Myanmar kaltlanga kuhva lakluh dawna 60% duty exempt tur chuan Myanmar chuan kuhva chu a rama thar chhuah ngei a ni tih finfiahna: Country of Origin Certificate
(CoOC) a pek ngei a ngai a. Myanmar hi kuhva thar tamna ram a nih loh avangin CoOC hi awlsam takin lak theih a ni lo.

vi) Tichuan, Myanmar kaltlanga India kuhva lakluh dawna kg-1 a chawi tur chu: (396.78×40%=) 158.71 Basic Custom Duty+5%=27.77 IGST= Rs. 186.48 tihna a ni a. Truck ke 6 nei (9-ton) hmanga kan la lut a nih chuan duty chawi tur zat chu: 1000x9x186.48 = Rs. 16, 78,320/- a ni.

  1. Smuggling route leh thamna
    i) Customs chuan revenue tam tak thawk chhuak turin kuhva rah ro hi dan anga lakluh a duh ngei ang. Mahse duty a san em avangin sumdawng pangngai tan lakluh theih a ni lo a. Dan loin an la lut a. Mizoram chu smuggling route-ah smuggler ten an siam ta a ni.

ii) Smuggling route kan nih hi India leh khawvelah kan mualpho pui mek a ni.

iii) Khawchhak atanga Mizoram kaltlanga kuhva rah ro rawn tawlh luh hi dan loa sumdawnna (smuggling) pumhlum a nih angin, Tiau lui an rawn kaipui atangin thamna nen Assam state a thleng a ni.

iv) Kuhva smuggling-ah hian Mizoram mi tam tak an inhnamhnawih a. Chung mite chuan thamna lak leh pek chu thil pangngaiah an ngai hial tawh a. Hei hi kan ram leh hnam chanchina thil chhe tawpkhawk a ni a. Hei hi Kristian rama thil thlenga mawi lo lutuk a ni bawk.

  1. Kuhva smuggling-in Contempt of Law a hring mek

i) 100% smuggling hi engati nge Customs leh Mizoram police te hian an man loh? Customs leh state sawrkar hian kuhva rah ro hi, ram leh ram insumdawn tawnna dan te, chhiah lakna dan leh he lama state-in dan a neih zawng zawngte bawhchhiatna a ni tih an hre chiang a. Chuti chunga kum tam tak man loha zalen leh ualau taka kuhva phur truck sang tel a inzui nguah nguah leh Mizoram hmun tina kuhva rah ro chhekkhawlna godown lianpui pui tam tak sak a ni hi, mipui chuan state sawrkarin a pawmpui a. State sawrkar thuneitu leh Custom te chuan kuhva smuggler te hnen atanga thamna pawisa tam tak laah kan ringhlel tlat tawh a ni.

ii) Hei hian mipuiah example tha lo a siam mek a. Tunah leh hma lam hun atana dan bawhchhiaa thiltih chu state sawrkarin a pawmpui vanga society pawhin a pawmzam
takah kan ngai ang a. Mipui mimir hian tih ve kan pawisa lo tawlh tawlh ang.

iii) Hei hian Mizoram zimte leh Kristian ram hi dan awm lohna ram leh dan bawhchhiat pawisak lohna ramah a siam mek a ni.

  1. Hachhek bialah economic trade war puan mek a ni

i) Kuhva smuggling hian khawthlang lam, Hachhek biala lo neitu/ kuhva chingtute a nghawng ta a. Tunah hian lo neitu ten economic trade war an puang mek a ni.
Ramdang kuhva phur dangin chhun zan zawmin thla tel an duty tawh a, an la duty zel dawn a. Lo neitute (famers) an hlauh avangin kuhva phur an kal tlang ngam rih lo a. Kuhva phur truck lian kawng sir hmun tinah an ding a, Kanhmun leh a chhehvela kuhva godownah truck trip tam tak chhek khawl a ni bawk a ni. Lo neitu, kawla ni chhuak chhiara feh thin ten an tlin loh hun hunah kuhva phur an kaltlang leh zut zut dawn a ni.

ii) Chutih hunah chuan economic trade war mai ni tawh loin tharum thawhna a thleng ngei ang. Khawvel ram tinah lo neitu intelkhawm, an damkhawchhuah nan hriamhrei, chemtum leh hmanraw dang hmang thinte hi an huaisen ber thin si a.

iii) October leh November hi kuhva rah seng hun a ni a. Kuhva smuggling vangin Mizoram kuhva thar Assam-ah a lut tha thei lo. A kungah a hmin a, a tla a, kutzungchal
chen chenin a lo/chawr fer fur tawh a. Tunah phei chuan kum dang anga vai hoin an lei loh vangin an lawhsa pawh a uih vut vut a, an pho ringawt a ni.

iv) Kuhva chingtu leh a leitute hian kum dangah chuan July thla vel atangin agreement an siam thin a, advance pawh an la thin. Tunah hian agreement an siampuite an la rawn dik-dak lo a, an mangang hle a. 2021 hian an kuhva rah lei tura inremna an siampui, Assam mite hian an inremna ang pawisa an pe thei/duh ang em tih hi hriat a ni lo.

v) Hachhek bialah hian kum 15 chhung zet chu kum tinin kuhva manah vaibelchhe 10 chuang an lei chhuak ziah a. 2019- 2020 ah cheng nuai sangkhat 141 an lei chhuak a.
Mizoram pumin kan lawmpuiin kan fak luai luai thin a ni. 2021 hian Hachhek biala kuhva chingtute hian a let, cheng nuai 2000 chuang hmuh an inbeisei laiin kuhva smuggling-in a rawn tichhe ta hle a. Lo neitute mangangin an rum mek a ni.

vi) Hachhek bial khawtin kuhva ching hlawhtlingte dinhmun, an hlawhtlin tawhna leh hma an lak zelna en hian kan ram ‘economy innghahna’ a tling thuai dawn a. Hei hi ei leh bara intodelh kawnga kan ram chanchina thil pawimawh tawpkhawk a ni tih i ngaihthah thiang lo a ni.

vii) Khawthlang kuhva chingtute harsatna tawh sutkianna awmchhun chu khawchhak kuhva smuggling tihtawp a ni a. Titawp nghal a nih loh chuan a sawhkhawk kan tuar na khawp ang.

  1. Thil dang a nghawng tawh, a nghawng mek leh nghawng zel tur
    i) Mihring nun leh rilru lam a nghawng: Kuhva smuggling hi smuggling a nih avangin load leh unload zanah vek tih a ni a. A phurtute pawhin zanah kawng rukah an tlanpui a. Kuhva phurh leh dahsawn vel thawktu, motor, mu\ia leh driver te hlawh hi market rate pangngai let 4/5 tam pawisa an hlawh avangin awlsam taka pawisa hlawh chhuah chuan zu, ruihhlo leh sex a tihluar a. Kuhva phurh tur a awm loh laiin rukruk a hluar phah bawk a ni.

ii) Enforcement a nghawng: Kuhva smuggling hlawk uchuak tak avangin, enforcement lam Assam Rifles, Mizoram police leh Central Custom te hi law enforcement lamah an inthlahdahin tan an la lo a. Mipui lam pawhin heng enforcement te hi thamna la tur riaka ngaiin rinhlelhna mitin kan thlir a. Chu chuan dan kengkawhtute rintawk lohna lian tak a siam a. Chu chu society tan thil \ha lo tak a ni.
Enforcement hrang hrangte hian mihringte damkhawchhuah nana thil pawimawh leh tul, environment humhalh, plastic khap leh thil dang an bawhzui that loh phah a ni.

iii) Zirna a nghawng: Zirna lam thlengin naupang leh thalaite an inthlahdah a. Tunah leh hun lo la kal zel tura Zoram tan tangkai tura thiam zirna puak chhuah tum aiin, an thinlungah hausak thut duhna a intuh a. Hei hi hnam tan thil hlauhawm leh pawi tak a ni.

iv) Environment a nghawng: Kuhva smuggling a nih ang ngeiin, Mizoram hmun tinah kuhva phurh kawng ruk leh kuhva chhek khawlna, godown sakna laih a ni nasa hle a. Hei hian lui kawrte a tichhe nasa a ni. Champhai district chhungah ringawt kuhva tawlh kawng ruk hi 34 zet a awm a. Hmun dang dangah pawh kuhva tawlh kawng ruk hi an lai zel dawn a. Hei hian kan ram thing leh mau, nungcha engzat nge a tihchereu tawh ang?

v) Champhai district dinhmun chhia: Champhai district phei chu- FSI report-a a lan danin Mizorama ramngaw chereu chak berna district a ni a. NE India-ah Conopy Lost nasat berna a ni bawk a. Heng a tha lo zawnga Champhai district a lan chhanah hian tree cover awm si lova smuggler ten kawngruk an laih nasat vanga thing leh mau an tihchereu nasat vang a nih ngei a rinawm.

vi) Economic a nghawng: Kuhva smuggling hlawk uchuak takin a nghawng khua leh district-ah chuan kuhva smuggler te hnuaia inhlawh ni lo, hna dang thawk duh an vang a. Kuhva kal loh lai pawhin hna dang an thawk peih tawh lo. Mutia ten zankhata Rs. 3000 te an hlawh phak a. Mizoramah industry din dawn pawh ni ila, kan thil siam chhuah turin Myanmar leh India state zawng zawng rate aia a to uchuak a ngai ngei ang a, mi dang kan el thei lo sa a ni. Kan product neih ve chhun pawh a hralhna, marketing lam a khawih buai nghal a. Labour cost sang lutuk avangin kuhva smuggling khawih ve duh lote eizawnna a chhe vek tawh a. Kuhva smuggling hian kumkhua a daih dawn si lo a. Smuggler ten smuggling dang an dap leh ang a, kan ram ei leh bar dinhmun chu ngaihtuahawm tak a ni.

vii) Real Estate a nghawng: Kuhva smuggling hlawk uchuak vanga in hmun lo ram to chak zia leh uchuak zia hian Champhai district khawpui chauh a nghawng lo a, Aizawl
khawpui leh Mizoram pum a nghawng tawh a. Dawr luah man to lutuk avangin dawrkai tam takin an dawr an kai chhunzawm thei lo a, an mai-par-thlawn hlawl hlawl mai a. In neih ve tum ten in hmun an lei zo tawh lo a. Hei hi Mizoram mi pawisawi ve lo ten kan tuar tawh a, kan tuar mek a, kan tuar zel dawn a ni.

viii) Agriculture a nghawng: Zokhawthar chhehvela buh hmun/Tiau phai leilet zawl leh Champhai leilet buh chinna hmunah te kuhva smuggler ten kuhva rah chhekna/ godown lian pui pui tam tak an sa a. Heng hian mi tam tak rilruah hmasawnna dik leh daih rei (sustainable development) aiin, dan phal loha sumdawna hausak thut duhna a
thlen a. Agriculture leh Horticulture lama hmasawnna pawh a ti \huanawp nasa hle a. Buh leh bal, thlai hnah leh rah thar chhuah kawngah state dang kan compete theih loh phah dawn a ni.

  1. Rawtna:
    i) Ramdang kuhva, Mizoram thar anga Country of Origin Certificate pek hi a dik lo. Hei hi titawpa revenue kan duh a nih chuan dan anga lakluhna zawn tur.

ii) Mizoram thar ni loa GST lak hi dawta thil tih a ni a. Hei hian kawng dik lo-ah sawrkar hnathawk leh mipui mimir rilru thui tak a hruai lo thei lo a. Chu chuan kan societyah hnuhma \ha lo a nei zel dawn a ni.

iii) Karnataka kuhva ching inzawmkhawm pawlin Indonesia leh Thailand kuhva leh Vietnam thinghmarcha thar chhuah, dan loa India rama lak luhin an thil thar chhuah hralh kawngah harsatna a siam vangin, kuhva leh thingmarcha smuggling titawp turin Ministry of Home Affairs, Govt of India a lo ngen tawh a. Loneitute ngenna ngaipawimawhin MHA chuan 13/11/2019 khan Mizoram leh Manipur Chief Secretary te lehkha thawnin khawchhak atanga dan loa kuhva leh thinghmarcha lo lut dang turin a lo hriattir tawh a ni.

Mahse, kuhva smuggling chuan Mizoram pum a tuam chhuak zel tho a. Kuhva tawlh kawng ruk thlur seng sung vanga thing leh mau, nungcha chhiar sen loh a chereu bakah lo neitu ten an tuarna hi engti zawng pawha kuhva smuggling titawp chhan tling a ni.
iv) Karnataka lo neitu ten MHA ah kuhva smuggling titawp tura an ngen aia nasain, Mizoram khawthlang lam, Hachhek biala a loneitu/kuhva chingtute pawhin an kuhva thar chhuah an hralh leh theih nana sawrkar chu hmalak sak tura an ngenna au aw, media hrang hranga langte i ngaihthahloh ka beisei em em a ni.