Zothlifim Logo
Loading ...

Ramlai malsawmna dawngtu, Serchhip khua hi thil chhut miten an sawi dan chuan AD 1865 hmalam khan Serchhip khaw hmunah hian mi an lo awm tan tawh thin a, amaherawhchu hmun chengkekleh tlang awihpanga awm a  nih avangin ram tha lehzaulin umin an rauhsan leh thuai thin a. Chutianga hun rei tak a awm hnu chuan kum 1903 khan Bengkhuaia fapa Lalhrima chuan he Serchhip tlang hmunah hian tlang a rawn hung ta a. Chuta tang chuan mei mit lovin Serchhip khua hi a ding tan ta a ni an ti.

Hetia mei mita lova hun rei tak Serchhip tlang, Kawlri tlang hmuna an inbenbul hnu chuan a mi chengten ram zauhna chang an lo hre ve tial tial a.  Hmun rualrem leh zawl zawk bawhna chang hriaiin thlang an rawn tla tial tial a. Kum 1955, December 12 ah phei chuan Pu Darkhuma chuan tuna Kawnpui kan tih tak hmunah hian in a zuk sa a. Hei hi Serchhip Kawnpui hmuna mihring kan chen tanna a lo ni ta a. Chumi hnu lawk hun rei lo teah mihring pawh an lo pung ve telh telh tanin kum 1980, February ni 10 phei chuan Serchhip khua chu Village mai ni tawh lova ‘Sub – Town’ ni tawh tura puan a lo ni ta hial a. Tichuan, hun a kal leh zel a; Sub – Town a nih atanga kum 18-na (1998)-ah chuan Serchhip District thar lo piangin, Chhiahtlang nen kaikawpin Serchhip khua chu District Capital hial a lo ni ta. Hetia, District Capital kan lo nih tak hnu phei atang chuan kawng tinrengah hmasawnna a lo thlengin kan khaw hmelhmang pawh a lo mawi belh ta tial tial a. Chief Minister bial hlun kan lo ni bawk nen District capital dang te awh rum rum leh entawn khua kan lo ni ta hial mai.

Amaherawhchu, ngunthluk taka thlir chuan hetia hmasawnna (development) a kalchak viaua kan hriat lai hian kan khua hian District Capital leh CM bial ni ve lem si-ah chuan thuanawpna leh hnungtawlh rukna lai tam tak kan nei ve nual tho mai a. A chhunga cheng mipuite hian kan inenleta, hma kan sawn theihlohna chhante leh hmasawnna tur kan neih laite zirchianga rilru kan sen ve tak tak pawh hi a hun ve ta hle a ni. Chuvangin, tun tumah pawh hian kan khua a lo ropuia hma kan sawn deuh deuh theihnaa a chhunga chengten mawhphurhna kan neihna lai leh hmasawnna tur kan neih thil te a mal malin lo zir ho ila:-

I. Inpumkhatna leh inhmangaihna:
Serchhip khaw chhunga cheng mipuiten kan mamawh ber chu inpumkhatna leh inhmangaihna hi niin a lang. Kan Pi pu thufingah chuan “Thenawm do aiin khawsarih do a thlanawm zawk” tih a ni a. Chutiang chiah chuan khaw dang leh khaw dang inghirngho aiin a chhunga cheng mipuite hi kan inghirngho ang tih hi a hlauawm zawk hle a ni.

Thil pawi tak chu Serchhip khaw mipuiten hmasawnna atana tanrual kan mamawh em em lai hian a veng bil anga a ruka inhruaipawhna awm tlat ni-a lang hi a ni a. Heihi a khaw puma hmasawnna ti thuanawptu lian tak a tling. A khawpum anga hmasawnna aiin mahni veng bil leh area bil chawikan duhna hian kan rilru a luahkhat zawk niin a lang a, a pawi em em a ni. He, kan khaw neih chhun, kan ta liau liau hi hmasawna tih changkan kan duh a nih takzet chuan a chhunga cheng mipuite hian kan inghhirnghona chi hrang hrang hi thai bova, hmangaihna puan insin tawma inpumkhatna kawng kan zawn hi a ngai tak meuh meuh a ni.

Kan Pathian Lehkhathua kan hmuh angin, Babel in sang ropui tak sak an tum thulh leh a nihna chhan pawh kha Pathianin an tawng  tih hran vanga inpumkhatna leh thohona thlthung nuai chhiat a nih vang kha  a ni a. Chutiang chiah chuan keini Serchhip khaw mipuite pawh hian kan khaw hmasawnna tura tanrualna leh thawhhona tak tak kan neih loh chuan engtikah mah hma kan sawn ngai lovang. Mihringte nuna thil tithei ber chu hmangaihna hi a ni a. Chu hmangaihna chuan kan nunah ro a rel tawh phawt chuan khawvelah hian thil theih loh tak tak hi a lo awm reng reng hleinem. Chuvangin, he kan vangkhua hi thinlung leh tihtakzeta kan hmangaiha, tih hmasawna, chawikan kan duh takzet a ni phawt chuan a chhunga cheng mipuite hi hmangaihnaa insuihkhawmin, thawhhona tha leh inpumkhatna hi hmachhuan berah i nei mawlh teh ang u.

II. Hmasawnna (Development) lam:
Khawdangten Serchhip khua an demna ber chu CM bial hlun ni si, Development hnufuam lutuk hi a ni a. Hei hi sawrkar lam thiamloh ai mahin a chhunga cheng mipuite leh khawtlang hruaitute thiam loh zawk niin a lang. Kan CM hian kan khaw tihhmasawnna atan hian a theihtawp chu a chhuah vein a lang a. Amaherawhchu,  a khaw mipuite hian kan hmang tangkai thiam tawk lo niin a lang.

Thil lawmawm tak erawh chu tun hnaiah hmasawnna ruangam tak tak lo inbun thar hi a ni a. Tun kum 2/3 chhunga Serchhip khaw hmuna hmasawnna hmel hmuh tur awm ang hi kan District Capital dang dangah pawh hmuh tur a vang viau ang. Tunah hrih tak hi chuan khaw dangte awh tham viau kan niin a lang a. Amaherawhchu, kan chan tur dik tak ngaihtuah chuan a la beitham em em tho a ni. Kan kawngpui chhe lutuk mawlh mai hi Serchhip khaw vei tina tu ber pakhat a ni a. Khawdang laka kan khaw hmel ti baltu ber pawh niin a lang. Ram changkang kan tih apiangte hi han en ila kawngpui dung tha tak hnuaia kawng mam tha leh zau nuam tak awmna a ni deuh zel a. Kawng chengkek leh rualremlo awmna hmun hi ram changkang leh nuam ti-a sawi a vang thin khawp mai.

Kan khuain hmasawnna lama kan ke penna ber tur chu kawngpui tha hi niin a lang a. A bakah chuan Community Hall lian leh sumdawnna hmun lian leh zau nuam, saptawng-a ‘Trade Centre’ an tih ang tak tak hmun hi niin a hriat. Tin, faina kawngah hmasawn kan ngai em em a. Kan khaw ro lutuk leh bal lutuk hi ngaihmawh tham tak a ni tawh.

III. Politics lam:
Ram leh hnam leh khawtlang hmasawnna atana thil pawimawh ber chu Politics hi a ni a. Politics inhervel hian mipui zawng zawng mar a dek avangin kan hlamchhiahin kan ngainep tur  a hauh lo. Politics boruak thatlohna reng rengah hmasawnna a awm thei lo va. Hmasawnna hi politics rahchhuah vek a ni pawh kan ti thei ang.

Serchhip khua pawh hian politics kan hmelhriatna hi a rei ve tawh hle niin a hriat a. Tun hma atang ta tawh tun thlengin politics-a huvang nei lian ber kan la ni cheu awm e. CM bial hlun kan nih mai bakah inthlan dawn apianga thawm neih lenna khua/Constituency kan la ni deuh zel a. Zoram mipuite mitfuk kan hlawh thei hle. Kan khawchhuak ngei te pawh State rorelna sang ber hmuna thu thei sawi tur kan nei ve nual tawh a. Kan la neih belh zel dawn pawh niin a lang. Amaherawhchu, a khaw mipuite hian politics ah harhthar kan ngai nasa hlein a lang thung a. Politics hi sum siamna emaw mahni chhung leh khatte invulhlenna hmanrua emaw leh party leh party inbeihna hmanruaah emaw lek kan ngai ta emaw tih theih chang tam tak a awm ta. Khawtlang hmasawna aia party behchhana sum hailuh kan lungkham zawk chhung chuan hmasawnna a kal ngil ngai lovang.

Chuvangin, kan khaw hmasawnna atan thil pawimawh tak chu politics-a harhtharna hi a ni a. State rorelna khawl sang bera huaisen taka Serchhip thlavang hauh ngam tur, thinlung leh tihtak zeta ram hmangaihtu, mi dik, mi fing, mi huaisen, mi ril leh mi thuk sap hovin Philosopher an tih ang tak tak mite hi Serchhip khua hian a zawngin a  au tak meuh meuh a ni. Chutiang ang mi he khua in kan neih hunah chuan kan nghah Serchhip thar/Serkhawpui thar hi a awm theih ngei tawh ang tih beiseina nen ka ring tlat a ni.

IV. Zirna Lamah:
Serchhip khaw mipuite hmai uanna leh kan intihtheihna lian ber chu Zirna lama kan hmasawnna hi niin a lang a. Tun hnai kum 2/3 kalta vela tang phei kha chuan Serchhip khaw mi nih hi a zahpuiawm lovin, hmai uanna tham lian tak a tling zawk. Nikum (2011) HSLC leh HSSLC (Art) topper kan khuain kan hauh leh India rama Disstrict ziak leh chhiar thiam tamna ber kan hauh thei te hian khaw dang tlukrualloh kan nihzia thui tak a tarlang awm e. Tin, hman kuma Mizoram sawrkar sikul tha bera JM High School thlan a lo hlawh mauh mai te kha a ropuiin a chhuanawm em em a. Serchhip khua hi Zirna ngaihsanna khua leh mi thiam awm tamna khua tiin Zoram mipui hian an la sawi fo ta ve ang.

Amaherawhchu, hetia kan hmai a uan viau lai hian kawng thenkhatah chuan duhthu a sam tawk lo nasa em em a. Serchhip khawmi result tha tak tak neite Serchhip sikul atanga pass chhuaka ni lova khaw dang sikul hrang hrang atanga hlawhtling an nih deuh zel te pawh hi chhui tham tak a tling. Zirna lama hmasawn viau emaw kan intih lai hian a khaw chhung Zirna In te hian kawng engkimah duhthu a sam tawk lo em em niin a hriat a. Sikul naupang leh College kal laite zingah zirna lama rualelna leh intlansiakna tak takna hi a awm tawk lo deuh ni hian a hriat bawk. Kan zirna In neih ang angte hi kan chawisana kan tih hmasawn thiam hi a pawimawh em em a. Zirna sikul thatna hmun chu mifing leh mi thiam chher tamna hmun a nih zel avangin hmasawnna kipui pawimawh berte zinga mi chu Zirna (Education) hi a ni pawh ti ila kan sawi sual tampui lovang.

Thawktute leh Zirtute thinlunga Zirna boruak tuh thar hi a pawimawh em em a. Tuna zirna kawnga kan rilru putzia hi zirtute leh zirlaiten kan thlak lo a nih vaih chuan hmasawnna hi a kal ngil ngai lovang. Zirna hi chawisana a awm a, a chhunga cheng mipuiten zirna kawnga hmasawn kan ngaihzia leh hmasawnna zepui pawimawh ber chu Zirna hi a ni tih kan man fuh hun hunah chuan hmasawnna hi kan ban phak lekah a inchhawp chamchi tawh ngei ang.

V. Infiamna Lamah:
Thalaite khawvela cheng kan ni kan intih fo thin angin thalaite rilru sukthlek leh hawiher hian kan khawtlang nun nasa takin a nghawng a. Thalaite khawsakzia hian khawtlang dinhmun pawh thui tak a tarlang a ni. Infiamna leh intihhlimna chi hrang hrang hmanga thalaiten hming an chher chuan kar lovah khawtlang a chawivul thuai a. Chuti ni lova, thalaite ruihhlo bawiha an tan a, sualna khurpuia an luh vaih chuan awlsam takin khawtlang boruak a chawk chhe thuai thin.

Thufing pakhata ‘Awm awl hi Setana hmanrua a ni” tih a ni angin mihingte hi thatchhia leh zawm thaw taka, tihtur chuang nei lova kan awm mai mai a, kan tei rawlai mai mai chuan sual kawng zawh a awlsam bik em em a. Hun awl neih tam luatah sualah min hruailut fo thin. Chung sualna khurpuia kan tlukluh loh nana daidangtu tha deuh chu infiamna hi a ni a. Infiamna leh thatchhiatna hi inmihranhlak, thil kal kawp thei reng reng lo a ni a. Mahni inthunun thei mite chauh infiamna khelmualah an hlawhtling thin. Chumi a nih vang chuan kan khawtlang hmel a lo lan mawia, kan thalaite kan hman tangkai theihna tha ber chu infiamna hi a ni a. Chuvangin, kan khawtlangin hma a lo sawn zawk nan infiamna hi kan chawisan a, kan thalaite infiamna tur hmun remchang a tam thei ang ber kan siamsak hi a tul em em tawh a ni.

Serchhip hian ram pum anga lang thei infiammi hlawhtling sawi tur kan nei ve zeuh zeuh tawh thin a. Chutiang mite chu thang leh thar zawkten an entawn ve theih tura kan chawisana dinhmun sang kan pek thiam pawh hi a pawimawh em em a ni. Thil lawmawm tak chu tun hnaiah infiamna hmun nuam tak tak sak thar mek a ni hi a ni a. Hei hian kan khaw hmelhmang chu thui tak a chawikan ngei a rinawm. Tun dinhmuna kan khuain infiamna lama kan mamawh ber ni-a a hriat chu infiammite inzirna tur hmun leh inchher puitling na tur hmun – Sports institution hi a ni a. Chutiang ang infiammi te chawlhbuk kan nei thei a nih phawt chuan kan thalai tih tur nei lova tei rawlai mai mai thinte thui tak a tih kiamin a huiluh ngei a rinawm a. Hemi kan neih theih nan hian kan khawtlang hruaituten hma han la vat thei se, a lawmawm hle ang.

VI. Economics lamah:
British in min awhbeh hnua ram changkang leh hmasawna an sawi lan ngai reng reng tawh loh India ram hi engvangin nge tun kum zabi 21-na atanga a invawrhchhoh dawr kan tih chuan engdang ni lovin kan ram, India ramin sum leh pai peipun thiammi, Economist ropui Dr. Man Mohan Singh kan neih vang hi a ni. Tunlai khawvel hmasawnna thang chho zelah hian Economic thiam, Economist te hian ngaihhlut an la hlawh tial tial dawn a. Chutiang ang mi chher chhuak tam thei ram apiang chu ram hmasawn an la ni zel ngei ang.

Eng anga ram lian leh hmun nuam eng ang pawh hi an ram ei bar (Economy) a that loh chuan ram ropui leh changkanga sawi a hlawh ngai reng reng lo va. Ram bial te leh leilung rualrem lo, mipui bit takna hmun pawh ni se ei bar zawnna (Economy) ah hma an sawn phawt chuan khawvel ram thil tithei berte zinga chhiar tel an ni thuai tho thin. Tun hma kha chuan ram lian leh ropui the nan sipai chakna hman thin a ni a. Amaherawhchu tun kum zabi 21 hnualamah erawh chuan sipai neih tam lam emaw, ram bial zau lam emaw ni tawh lovin economy dinhmun atanga teh a ni tawh zawk tan. Khawvela ram ropui leh thil ti thei tak tak Britain, France, Japan etc. te pawh hi khawvela ram lian ber ber an ni hauh lo va. Mahse, engvangin nge huvang an ngah em em kan tih chuan an ram economy a that vang mai a ni.

Chuti taka pawimawh a nih vang chuan he kan khua pawh hian hmasawna changkan kan duh a nih tak tak chuan eibar zawnna kawng tha hi kan dap thuai a ngai tak meuh meuh a. Tun dinhmuna kan chaw lakna hnar ber chu Zawlpui Mat hi niin a lang a. Heng kan sum hnar tha ber berte hi tangkai zawka kan hman theihnan uluk leh changtlang zawka mumal taka kan enkawl chhoh hi a pawimawh em em a ni. Serchhip khua kan hmingthanna ber Zikhlum tharchhuah kawngah pawh hian Economist leh mi thiam zawkte rawna hei aia tangkai leh zuala enkawl dan hi kan zir a, kan hriat pawi hi a pawimawh takzet mai. Thil dangah hmasawnna a zuanin a zuang mai lo pawh a ni thei, amaherawhchu, eibar zawnna kawng tha leh rintlak kan nei a nih phawt chuan kan khua, Serchhip khua hi a hnufual tak tak thei dawn lo va, hmasawna chu kan hma lawkah a inchhawp kur nguai tawh zawk ang.

Tlangkawmna:
A chunga kan sawi bakah hian Serchhip khaw hmasawnna atana tih tur leh hmachhawp tam tak a la awm thei a. Amaherawhcu, khing kan sawi tak tak khi a pawimawh zual leh kan hriat tur pawimawh hmasa te an ni. Hmasawnna tur chi hrang hrang kan sihchhuahte khi kan zawm a, kan ngaihpawimawha a taka tih hlawhtlin dan kan zawng a nih phawt chuan he Serkhawpui hi, khaw nuam leh ropui, thang leh thar zelte pawhin chenna atana an awh, piputena an hrilfak Chhawrpial runah kan la chhuah thei ngei ang tih hi beisiena nen ka ring tlat a, beiseina a thlawn em lovang chu maw???